थाहानगरको विकासको अधार, कृषि, पर्यटन र पुर्वाधार- यो मकवानपुर थाहा नगरपालिकाको नारा हो । नगरपालिकाले नारालाई सार्थक बनाउनको लागि नारा केन्द्रित कार्यक्रमहरु त संचालन गरिरहेको छ तर, अझै ठोस गतिविधि हुन नसकेको सरोकारवालाहरु बताउँछन् ।
आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ को कुल ७३ करोड ९६ लाख ३२ हजार १६ रुपियाँ बजेटमा जम्मा ५५ लाख २८ हजार रुपियाँ मात्र कृषिमा विनियोजित छ । यो बजेट भनेको १ प्रतिशत भन्दा पनि कम हो । कृषिमा ख्याती कमाएको थाहानगरमा कृषिलाई जसरी नारामा प्राथमिकता दिइएको देखिन्छ तथ्याङ्क अनुसार बजेटमा प्राथमिकता नपाएको प्रष्ट छ । नगरपालिकाबाट कृषकमा प्रवाह हुने अनुदान/सहायतालाई कृषि विकास शाखाले व्यवस्थापन गर्न नसकेको किसानहरुको गुनासो छ । जिल्लास्तरमा कृषि विकास कार्यालय खारेज भई स्थानीय तहमा त्यसको सम्पुर्ण अधिकार आइसक्दा पनि नगरपालिकाको कृषि विकास शाखा प्रमुखको भूमिका किसानको माग बमोजिम छैन । कृषि नीतिमा निर्माण प्रस्ताव गर्न र कार्यान्वयनमा शाखा कमजोर छ । कृषि विकास शाखा नगरपालिकाबाट विनियोजित वार्षिक बजेट तथा कार्यक्रम संचालन गर्नमा मात्र केद्रित रहेको छ । यस बाहेकका गतिविधिमा शाखा चनाखो नभएको किसानहरुको भनाइ छ ।
नगरपालिकाबाट वितरण हुने अनुदान तथा राहतका कार्यक्रमलाई कृषि विकास शाखाले कृषक समूह तथा फर्म केन्द्रित गरेसंगै वास्तविक किसानहरुले स्थानीय सरकारबाट पाउने सेवा सुविधामा आफुहरु छलिएको प्रतिक्रिया दिएका छन् । नगरपालिकाबाट अनुदान तथा सहायकता समूहलाई मात्र केन्द्रित गर्न थालेपछि आफूहरु कृषिमै निर्भर भई काम गर्दा पनि त्यस्तो सहायताबाट वञ्चित रहेको थाहा–२ का कृषक श्याभक्त श्रेष्ठले बताए । उनले भने–‘नगरपालिकाबाट अधिकांश कृषकका लागि सहायकताको कार्यक्रम खेतीपातीमै खटिने कृषकलाई भन्दा पनि कृषि समूह केन्द्रित हुँदा वास्तविक किसान चाहिँ लाभबाट वञ्चित हुनु परेको छ ।’ निरञ्जन श्रेष्ठ पालुङका मिहिनती किसान हुन् । उनी कुनै पनि कृषक समुहमा आवद्ध छैनन् । तर, उनी कृषक हुुन् । सँधै नगरपालिकाको अनुदान पाउने सूचना सुन्छन् तर, उनले कहिल्यै लाभ पाउँदैनन्, पाएका पनि छैनन् ।
तथ्याङ् अनुसार ७.१४ प्रतिशत मात्र किसान समूहमा आवद्ध छन् । थाहाको नगर प्रोफाइल–२०७४ अनुसार ६३.८५ प्रतिशत कृषक रहेको तथ्याङ्क छ । यस अनुसार नगरका करिब ५६.७१ प्रतिशत कृषक स्थानीय सरकारबाट पाउने लाभबाट वञ्चित भएका छन् ।
हुनतः संघीय सरकारले नै कृषक परिचय पत्र वितरण समेत कार्यान्यवनमा ल्याउने महत्कांक्षी योजना नल्याएको भने हौइन । यसको पनि कार्यान्वयन सबल हुन सकेन । तर, अधिकांश किसानको बसोबास रहेको थाहानगरबासीलाई किसान हुन् भनेर नगरपालिका कृषि विकास शाखा आफैले स्वीकार्न नसकेको कृषक निरोज प्रधानको प्रतिक्रिया छ । उनी भन्छन्–‘यदि नगरका खेतीपाती गर्ने सबै कृषक हो भन्ने ठानेको भए नगरबाट पाउने सुविधाका लागि दरखास्त दिन सबै योग्य हुन्थे ।’ कृषक प्रधानका अनुसार जो बढि खेतीपाती गर्छन् उनीहरुले कहिल्यै अनुदान र सहायता पाएका छैनन् भने पछाडि पारिएका भनिने समुदायको प्रतिनीधित्व प्रायः शुन्य रहेको छ । उनीहर समूहका गतिविधिमा भन्दा पनि कृषि कर्ममै व्यस्थ छन् ।
थाहा नगरपालिकाको नगर प्रोफाइल–२०७४ अनुसार ६३.८५ प्रतिशत जनसंख्या कृषिमा निरर्भर छन् । नगरको तथ्याङ्कमा भएका किसानले अनुदान तथा सहायता पाउनुपर्ने अधिकारबाट वञ्चित छन् । नगरको अनुदान सहायता पाउन कृषक समूह वा फार्ममा आवद्ध हुनुपर्ने नियम नै भएको थाहा नगरपालिका कृषि विकास शाखाका प्रमुख संजय तिवारी बताउँछन् । यद्यपि, नगरपालिकाले कृषक समुह गठन तथा व्यवस्थापन निर्देशिका हालसम्म पास गरेको छैन । नगरपालिकाले बिना निर्देशिका कृषक समुहहरुलाई प्रमाणपत्र जारी गरिरहेको छ । वि.सं. २०७५ पौष १२ गते मन्त्रीस्तरीय निर्णय गरी निर्देशिकाको नमुना सबै स्थानीय तहहरुमा पठाएको भएपनि थाहा नगरपालिकाबाट हालसम्म पनि पास भएको छैन । निर्देशिकाको दफा १२ को उपदफा ४ अनुसार कृषक समूह दर्ता गरी प्रमाणपत्र दिने व्यवस्था नमुनामा उल्लेख छ तर निर्देशिका हालसम्म पनि पास गरी प्रमाणिकरण भएको छैन ।
आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ को कुल ७३ करोड ९६ लाख ३२ हजार १६ रुपियाँ बजेटमा जम्मा ५५ लाख २८ हजार रुपियाँ मात्र कृषिमा विनियोजित छ । यो बजेट भनेको १ प्रतिशत भन्दा पनि कम हो । कृषिमा ख्याती कमाएको थाहानगरमा कृषिलाई जसरी नारामा प्राथमिकता दिइएको देखिन्छ तथ्याङ्क अनुसार बजेटमा प्राथमिकता नपाएको प्रष्ट छ ।
कृषि विकास शाखा प्रमुख तिवारी भन्छन्–‘नगरले मात्र होइन जोनले पनि समुह र फार्मलाई मात्र अनुदान दिन्छ, हामी यस नियमलाई, हटाउन सक्दैनौं ।’ जोनले भने आफ्नो प्रमाणित कार्यविधिको अनुसार अनुदान सहायता वितरण गरेको हो । तर, नगरपालिका कृषि विकास शाखाले भने संघीय तथा प्रदेश कानुनसंग नबाझिने गरी प्राप्त नमुना निर्देशिकाको आधारमा ठाउँ अनुकुल निर्देशिका बनाउन सक्नेछ तर, बनाएको छैन । नीतिगत रुपमै समूहममा आवद्ध भएका र कृषि फार्म भएका किसानलाई बाहेक अनुदान सहयोग गर्न नमिल्ने बताउँदै कृषि प्रमुख तिवारी समूह गठनको माग गरे कृषि प्राविधिकले सहयोग गर्ने बताएँछन् । उनी थप्छन्–‘तीन तहको सरकार छ, सबैले नीति, नियम बनाउन मिल्छ, हामी त कर्मचारी हौं, हामीले नियम बनाउन मिलेन, बनेको नियमलाई कार्यान्वयन गर्ने हो ।’ थोरै प्राविधिक जनशक्तीबाट धेरैलाई सेवा पुगोस् भनेर नै समुहको नियम ल्याएको तिवारीको जिकिर छ । उनले समूहबाट अनुरोध आए मात्र अनुदान दिन सकिने दोहो¥याए । ‘हामी पहिले घरघरमा पुगेर हात जोडेर समूह बनाउनु बनाउनु भन्थ्यौ तर यसरी सधै भनेर सकिदैन, समूह बनाउन कत्ती पनि गारो छैन, मिलेर आए हामी दर्ता गरिदिन्छौ’–तिवारीले भने ।
कृषि विकास शाखा प्रमुख तिवारी भन्छन्–‘नगरले मात्र होइन जोनले पनि समुह र फार्मलाई मात्र अनुदान दिन्छ, हामी यस नियमलाई, हटाउन सक्दैनौं ।’ जोनले भने आफ्नो प्रमाणित कार्यविधिको अनुसार अनुदान सहायता वितरण गरेको हो । तर, नगरपालिका कृषि विकास शाखाले भने संघीय तथा प्रदेश कानुनसंग नबाझिने गरी प्राप्त नमुना निर्देशिकाको आधारमा ठाउँ अनुकुल निर्देशिका बनाउन सक्नेछ तर, बनाएको छैन ।
सरकारकै निर्णय भएकोले समूहगत रुपमा कृषकहरुलाई नगरपालिकाबाट सहयोग हुने गरेको नगर प्रमुख लवशेर विष्टले प्रतिक्रिया छ । समुहमा आवद्ध नभएका किसानहरुका लागि आवद्ध हुन सचेतनामुलक कार्यक्रम संचालन गर्नका लागि भने नगरपालिकाले कार्यक्रम संचालन गर्न सक्ने विष्टको भनाइ छ । हरेक महिनाको १० गते कृषक समुहको बैठक हुन्छ, त्यहाँ आउने किसानलाई नगरपालिकाको सहयोगको विषयमा कृषि प्राविधिकहरुले बुझाइदिने उनको भनाइ छ । उनले अनुदानको लागि समूहमा आवद्ध हुन सहज भएको बताउँदै समुह गठन गर्न समेत आग्रह गरे ।
वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसा ४१ हजर ६ सय २३ जनसंख्या रहेको थाहानगरमा २ हजार ९ सय ७४ जना मात्र कृषक समुहमा आवद्ध छन् । यो अभिलेख थाहानगरले जिल्ला समन्वय समितिको आयोजनामा हेटौंडामा भएको आ.व. ०७५/०७६ को वार्षिक समिक्षामा प्रस्तुत गरेको विवरण हो । यो तथ्याङ् अनुसार ७.१४ प्रतिशत मात्र किसान समूहमा आवद्ध छन् । थाहाको नगर प्रोफाइल–२०७४ अनुसार ६३.८५ प्रतिशत कृषक रहेको तथ्याङ्क छ । यस अनुसार नगरका करिब ५६.७१ प्रतिशत कृषक स्थानीय सरकारबाट पाउने लाभबाट वञ्चित भएका छन् । थाहा नगरपालिकामा कुल १ सय ३२ वटा कृषक समूहहरु रहेका छन् । सबैभन्दा बढि वडा नं. ७ मा १९ वटा रहेका छन् भने कम वडा नम्बर ५ मा २ वटा मात्र रहेको प्रस्तुत तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । तथ्याङ अनुसार नगरका कुल महिला २१ हजार ८२१ मध्ये एकजार ५०४ र कुल पुरुष १९ हजार ८११ मध्ये एकहजार ४७० मात्र कृषक समुहमा आवद्ध छन् ।
यो नेपाली भाषाको अनलाइन पत्रिका हो । हामी तपाईमाझ खासगरी मकवानपुरकाे थाहा नगरपालिका र सँगसँगै तपाईंलाई काम लाग्ने देश-विदेशका समाचार, भिडियो, अडियो र विचार प्रकाशन गर्छौं । सुझाव, समाचार र विज्ञापनका लागि सम्पर्क : ९८५५०७८९१०(सम्पादक)
